تجوید یکی از علوم مهم در قرائت قرآن کریم است که هدف آن بهبود تلفظ صحیح حروف و کلمات قرآن، بر اساس قواعدی خاص است. این علم به قاریان قرآن کمک می‌کند تا کلام خداوند را به شیوه‌ای دقیق و زیبا تلاوت کنند.
در این مقاله، به بررسی مفهوم تجوید، اهمیت آن و دلایل ضرورت یادگیری آن خواهیم پرداخت.
تعریف تجوید
واژه «تجوید» از ریشه عربی «جَوَّدَ» گرفته شده و به معنای «نیکو و زیبا خواندن» است.
در اصطلاح، تجوید به مجموعه قواعدی گفته میشود که به قاری قرآن آموزش می‌دهد چگونه حروف را از مخارج صحیح خود ادا کند و صفات و احکام لازم هر حرف را رعایت نماید.
اصول و قواعد تجوید
تجوید شامل مجموعه‌ای از اصول و قواعد است که قاری قرآن باید آن‌ها را رعایت کند. برخی از مهم‌ترین این قواعد عبارتند از:
بخش های مختلف تجوید:
مخارج حروف
مخارج حروف به محل‌هایی از دهان، زبان و حلق اشاره دارد که هر حرف از آن‌ها تلفظ میشود.
به عنوان مثال حروف(ذال) و (ثاء)اصطلاحا نوک زبانی تلفظ میشوند و از برخورد نوک زبان با دندان های جلو تلفظ می شود.
صفات حروف
هر حرف علاوه بر مخرج، دارای صفاتی مانند «همس»، «جهر»، «استعلاء» و «استفال» است. این صفات به نحوه تلفظ حروف کمک می‌کنند و شناخت آن‌ها برای رعایت تجوید ضروری است.
به عنوان مثال حروفی که دارای استعلاء هستند(مانند قاف،صاد،طاء و…)باید درشت تلفظ شوند
احکام حروف
چگونگی ترکیب حروف با یکدیگر و اتفاقاتی که در برخورد با هم دارند را احکام حروف می گویند.
برای مثال زمانی که نون ساکن به حرف(باء)می رسد،نون ساکن تبدیل به حرف میم میگردد که در محاوره فارسی نیز وجود دارد مانند (شنبه)که (نون) تبدیل به (میم) میشود.
مطلب مفید : چگونه کودکان را به حفظ قرآن تشویق کنیم؟
اهمیت و ضرورت تجوید
یادگیری تجوید به دلایل مختلفی ضروری است که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
حفظ حرمت کلام الهی و جلوگیری از تغییر معنا
قرآن کریم کلام خداوند است و به همین دلیل، باید با نهایت دقت و احترام تلاوت شود. خواندن قرآن بدون رعایت تجوید ممکن است منجر به تغییر در معنای کلمات شود که این مسئله حرمت کلام الهی را خدشه‌دار می‌کند.
مثلا اگر (الحمدلله )که به معنای سپاس و ستایش است را به شکل حرف (هاء) تلفظ کرد میشود(الهمد لله)که به معنای هلاکت و خاموشی می شود.
مطلب مفید : حفظ قرآن با تنظیم اهداف کوتاه مدت
رعایت دستور خداوند
خداوند در قرآن می‌فرماید:
«وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا»
(سوره مزمل، آیه ۴)
در این آیه،خداوند به پیامبر اسلام دستور می‌دهد که قرآن را با ترتیل بخواند. که یکی از معانی ترتیل به معنای خواندن قرآن با دقت و توجه به قواعد تجوید است.
زیبایی تلاوت
تلاوت قرآن با رعایت تجوید، نه‌تنها معنای کلام را حفظ می‌کند، بلکه موجب زیبایی و تاثیرگذاری بیشتر آن نیز میشود. قرائت زیبای قرآن می‌تواند دل‌ها را متأثر کرده و به عمق جان نفوذ کند.
وجوب شرعی مخارج حروف برای نماز
در فتوای مراجع عظام تقلید آمده است که نماز را باید با تلفظ درست حروف عربی اقامه کرد و گرنه نماز صحیح نخواهد بود؛چرا که همانطور که اشاره شد،تلفظ اشتباه حروف عربی موجب تغییر در معنای اصلی می شود.
راهکارهای یادگیری تجوید
یادگیری تجوید نیازمند تمرین مستمر و راهنمایی یک استاد مجرب است. برخی از راهکارهای مفید برای یادگیری تجوید عبارتند از:
شرکت در کلاس‌های تجوید
حضور در کلاس‌های حضوری یا آنلاین تجوید به یادگیری دقیق و اصولی این علم کمک می‌کند.
استماع و شنیدن دقیق تلاوت های اساتید ممتاز قرآن
شنیدن دقیق تلفظ حروف و حرکات کمک بسیار شایانی به یادگیری تجوید می‌کند.چه بسا با استماع دقیق این تلاوت ها در بسیاری از موارد قرآن پژوه از استاد تجوید بی نیاز می شود.
در بسیاری از موارد دیده شده است که افرادی بدون حضور در کلاس و فقط از راه شنیدن تلاوت قرآن توانسته اند تا حد بسیاری زیادی،تجوید قرآن را به درستی فرابگیرند.
تمرین روزانه
تمرین مداوم تلاوت قرآن و ضبط صدای خود برای بررسی اشتباهات تجویدی راهکار بسیار مفیدی برای ارتقا سطح تجوید قرآن دوستان است.
استفاده از منابع آموزشی معتبر
کتاب‌ها و نرم‌افزارهای آموزشی می‌توانند نقش مهمی در یادگیری تجوید داشته باشند.
که در کُتبی که به زبان فارسی نگاشته شده اند،می توان به کتاب (حلیة القرآن)نوشته استاد موسوی بلده اشاره کرد.
نتیجه‌گیری
تجوید علمی ضروری برای هر مسلمانی است که می‌خواهد قرآن کریم را به درستی تلاوت کند.
این علم به ما کمک می‌کند تا کلام خدا را با دقت، زیبایی و احترام تلاوت کرده و از تغییر معنا در قرائت جلوگیری نماییم.
یادگیری تجوید نه‌تنها یک وظیفه دینی است، بلکه موجب ارتقاء روحی و معنوی انسان نیز میشود.